دسترسی به پایان‌نامه‌ها و رساله‌های پژوهشی به‌صورت رایگان معمولاً محدود است و بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی برای حفظ حقوق معنوی آثار، به‌صورت رایگان اجازه دانلود آن‌ها را نمی‌دهند. با این حال، راه‌های مختلفی برای دسترسی به پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها وجود دارد که در ادامه به برخی از این روش‌ها اشاره می‌شود:
1. سامانه گنج (پایگاه اطلاعات علمی ایران) – ایرانداک
سامانه گنج یکی از معتبرترین و گسترده‌ترین پایگاه‌های اطلاعاتی ایران است که توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) مدیریت می‌شود. در این سامانه شما می‌توانید به چکیده و برخی از فصل‌های پایان‌نامه‌ها و رساله‌های پژوهشی دسترسی پیدا کنید. با این حال، دانلود کامل پایان‌نامه‌ها ممکن است محدود به پرداخت هزینه یا دریافت مجوز از نویسنده یا دانشگاه باشد.
بسیاری از دانشگاه‌های ایران دارای کتابخانه‌های دیجیتال هستند که در آن‌ها پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان دانشگاه خود را ذخیره و آرشیو می‌کنند. این کتابخانه‌ها ممکن است به دانشجویان و اعضای دانشگاه دسترسی رایگان بدهند، اما برای دیگران، نیاز به ثبت‌نام یا پرداخت هزینه دارند. به عنوان مثال:
برخی از مراکز ملی در ایران مثل مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری و پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، خدماتی برای دسترسی به منابع علمی ارائه می‌دهند. این مراکز ممکن است نسخه‌های دیجیتال پایان‌نامه‌ها را برای محققان و دانشجویان فراهم کنند، اما دانلود رایگان به‌صورت کامل ممکن است محدودیت داشته باشد.
4. سایت‌های بین‌المللی
در صورتی که به پایان‌نامه‌ها و رساله‌های بین‌المللی نیاز دارید، سایت‌هایی مانند ProQuest Dissertations & Theses و Open Access Theses and Dissertations (OATD) گزینه‌های خوبی هستند. برخی از این سایت‌ها پایان‌نامه‌ها را به‌صورت رایگان ارائه می‌دهند:
OATD (Open Access Theses and Dissertations): یک پایگاه داده رایگان است که دسترسی به پایان‌نامه‌ها و رساله‌های آزاد از سراسر جهان را فراهم می‌کند. لینک: OATD
PQDT Open: بخشی از ProQuest است که پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دسترسی آزاد را ارائه می‌دهد. لینک: PQDT Open
5. ارتباط مستقیم با نویسنده
در بسیاری از موارد، اگر پایان‌نامه‌ای در سامانه‌ها و کتابخانه‌های عمومی به‌صورت رایگان در دسترس نباشد، می‌توانید به نویسنده پایان‌نامه از طریق ایمیل یا شبکه‌های اجتماعی علمی مانند ResearchGate یا Academia پیام دهید و از او درخواست کنید نسخه‌ای از پایان‌نامه را برای شما ارسال کند.
برخی از دانشگاه‌ها و کتابخانه‌های ملی نیز امکان دسترسی به پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها را به‌صورت فیزیکی یا دیجیتال فراهم می‌کنند. این دسترسی معمولاً رایگان است، اما ممکن است نیاز به حضور در محل یا عضویت در کتابخانه داشته باشد.
7. سامانه‌های داخلی دانشگاهی
برخی دانشگاه‌ها سامانه‌های داخلی مخصوص به خود را دارند که اعضای دانشگاه و دانشجویان می‌توانند به منابع پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها دسترسی پیدا کنند. این سامانه‌ها برای دانشجویان همان دانشگاه رایگان هستند، اما برای دیگران ممکن است هزینه یا محدودیت داشته باشد.
8. شبکه‌های اجتماعی علمی
شبکه‌های اجتماعی علمی مانند ResearchGate و Academia.edu فضایی را برای پژوهشگران فراهم کرده‌اند تا مقالات، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های خود را به اشتراک بگذارند. بسیاری از پژوهشگران نسخه‌های پایان‌نامه‌های خود را در این پلتفرم‌ها به‌صورت رایگان منتشر می‌کنند. با جستجوی عنوان پایان‌نامه یا نام نویسنده، می‌توانید به پایان‌نامه‌های مربوطه دسترسی پیدا کنید.
9. دریافت نسخه فیزیکی از کتابخانه‌ها
اگر امکان دانلود نسخه دیجیتال پایان‌نامه وجود ندارد، می‌توانید از طریق کتابخانه‌های دانشگاهی نسخه‌های فیزیکی پایان‌نامه‌ها را درخواست کنید. بسیاری از کتابخانه‌های دانشگاهی پایان‌نامه‌های فیزیکی را برای استفاده عمومی نگهداری می‌کنند.
اگرچه دانلود رایگان پایان‌نامه‌ها به‌صورت کامل در همه پایگاه‌های اطلاعاتی امکان‌پذیر نیست، اما با استفاده از منابعی مانند ایرانداک، کتابخانه‌های دیجیتال دانشگاهی، سایت‌های بین‌المللی و ارتباط مستقیم با نویسندگان، می‌توانید به پایان‌نامه‌های مورد نظر خود دسترسی پیدا کنید.
