نخستین گام در امر نگارش جست و جو و انتخاب موضوع است. موضوع گزینی هم کاری آسان است و هم امری دشوار. این ویژگی دوگانه در گزینش موضوع نگارش سبب شده است که این مرحله را بسیار حساس بدانند.
موضوع:
موضوع باید مناسبت داشته باشد یعنی جزء اولویت های مهم و اساسی در نظر محقق باشد.برای اینکه بدانیم موضوع مورد تحقیق ما تکراری است یا خیر و آیا ارزش تحقیق دارد یا خیر. باید یک بررسی متون داشته باشیم که با توجه به امکانات موجود و در دسترس کار بسیار ساده است ما می‌توانیم با مراجعه به مقالات داخلی و خارجی، خلاصه کنگره‌ها تماس با سایر محققینی که درخصوص موضوع پژوهش یا موضوعات مشابه کار کرده‌اند.
و همچنین استفاده از اینترنت و بانک های اطلاعاتی که اخیراً تعدادی از آنها در سایت دانشگاه ها در دسترس می‌باشد نظری اجمالی به کارهای سایر محققین داشته باشیم البته ذکر این نکته لازم است که زمانی می‌گوییم یک موضوع تکراری که تمام ابعاد و موضوع مثل هم باشند.
ولی اگر از نظر زمانی یا مکانی با هم متفاوت باشند ، دیگر موضوع تکراری نخواهد بود. موضوع قابلیت اجراء را داشته باشد یعنی آیا تمام امکانات و شرایط لازم جهت انجام تحقیق درخصوص موضوع مذبور در آن مکان فراهم است یا خیر؟
یک موضوع حتی اگر تمام ویژگی‌های لازم را داشته باشد اما قابل انجام نباشد موضوع خوبی نخواهد بود.کاربردی و مناسب با زمان و مقرون به صرفه باشد عملاً مطالعاتی در اولویت پژوهشی قرار دارند که با حداقل هزینه جنبه کاربردی داشته و نتیجه آن برای برنامه‌ریزان و مدیران در جهت تأمین نیاز جامعه در زمان حال یا آینده نزدیک مفید واقع شود.
نداشتن موانع اخلاقی:
در مطالعاتی که در آن جامعه مورد مطالعه انسان بوده و مداخله‌ای بر سوژه‌های انسانی صورت می‌گیرد، رضایت‌مندی و حفظ حرمت انسانی و محرمانه نگاه داشتن اطلاعات بسیار ضروری است.
مقبولیت سیاسی و فرهنگی موضوع مورد مطالعه باید مورد پذیرش فرهنگ و عرف جامعه بوده و هیچگونه تضادی با سیاست کشور نداشته باشد.
توصیه می‌شود تا اطمینان از مقبول و مورد علاقه بودن موضوع حاصل نگردد گام بعدی برداشته نشود؛ و برای کسب اطمینان نیز رهنمودهایی ارائه کرده اند به آن اشاره خواهیم کرد.موضوع انتخاب شده برای نگارش علمی به هر دلیل که انتخاب شده باشد ناگزیر از احراز شرایط زیر است:
موضوع حائز اهمیت و شایسته بررسی و مطالعه باشد؛
طرح مطلب به گونه ای باشد که مخاطبان خود را در عرصه آگاهی و معرفت گامی به پیش ببرد؛
گشاینده بخشی نو و دارای هدفی جدی و قابل اعتنا باشد.
شرایط مورد اشاره زمانی تحقق می یابد که اشراف بر موضوع قبلا احراز شده باشد یا بتوان به موضوع آن چیرگی لازم را کسب کرد و این امر با استفاده از فنونی حاصل می شود که برآیند آن ها را در سه مقوله زیر گرد آورد:
گزینش موضوعی که سالها تجربه، تخصص، و رویارویی با آن اشراف لازم را فراهم آورده باشد؛
مراجعه به متون و منابعی که بتواند تصویر روشن تریاز چارچوب و گستره موضوع فراهم آورد؛
مشاوره با اهل نظر و متخصصانی که بر جوانب موضوع مورد بررسی خلاء های احتمالی موجود احاطه دارند.
مقاله‌های گفته شده مانعه الجمع نیستند و می توان به تناسب مورد نیاز و بر حسب ضرورت از همه یا برخی از آنها سود جست. بنابراین اشاره ای اجمالی به هر یک از آن ها خالی از فاید نیست.
نکاتی برای انتخاب موضوع تحقیق
دانش تخصصی
تجربه شخص از شرایط، در گزینش موضوع بسیار با اهمیت است. فردی که در عرصه ای آگاهی و تخصص نسبی نداشته باشد ممکن است حتی قادر به در ک اصطلاحات و مفاهیم موضوع متعلق به آن حوزه و عرصه نیز نباشد.
در تخصص های شناخته شده ی حوزه معرفتی نیز چنان تجزیه و انشقاقی پدید آمده است که حتی در تخصصی واحد نیز تخصص های فرعی گوناگون دامنه ی آگاهی متخصصان موضوعی را محدود کرده است. همین محدود شدن ها سبب می شود که کار گزینش موضوع با دشواری صورت گیرد و نویسنده خود را ناگزیر از رعایت احتیاط بیشتر بیابد.
حتی تخصص های فرعی نیز خود دارای انشعاب هایی است که چیرگی ویژه ای می طلبد. بنابراین تجربه ، آگاهی از فروع تخصصی و گذراندن تحصیلات رسمی به عنوان شرط لازم برای گزینش موضوع جنبه اساسی دارد.
استفاده از منابع
ارزیابی منابع اطلاعاتی در حقیقت پاسخ به این سؤال است که آیا یک کتاب خاص، یک عنوان مجله یا هر منبع اطلاعاتی دیگر با عنوان و مشخصات خاص، ارزش تهیه و خرید را دارد یا نه؟ به طور کلی، معیار ارزش هر منبع بر مبنای محتوا، مرتبط بودن، سودمندی و هزینه می باشد.
تعیین معیارها جهت انتخاب و خرید، برای مسئول مجموعه سازی بسیار مفید و ارزنده است. ارزیابی منابع اطلاعاتی بهتر است توسط کمیته ی انتخاب صورت پذیرد و معیارهای آن مکتوب در اختیار آنها قرار گیرد. هر یک از معیارهای ارزیابی در تمامی انواع منابع اطلاعاتی و موضوعات اهمیت یکسانی ندارند.
مراجعه به متون و منابع از این جهت ضروری است که آگاهی گسترده تر و عمیق تری نسبت به موضوع پدید می آورد و در ضمن مشخص می کند که درباره ی موضوع مورد علاقه ی نویسند، دیگران در گذشته چه کرده اند و چه راه هایی هموار گردیده و چه مسیر هایی هنوز به درستی پیموده و کوبیده نشده است.
هیچ مطلبی را نمی توان بارقه ای دانست که تنها در ذهن ما درخشیده و پیش از ما دیگران به آن نیندیشیده اند. رجوع نکردن به منابع پیشین ممکن است نارسایی هایی را در نگارش پدید آورد که برخی از آن ها بدین قرار است:
الف) ناآگاهی نسبت به گستره ی موضوع ممکن است سبب شود که در پیش بینی مدت انجام کار دچار خطا شویم و تنها در میانه ی راه نسبت به نادرستی پیش بینی خویش آگاه کردیم و خود را ناگزیر از محدود کردن موضوع بیابیم.بدیهی است که بدین ترتیب وقت و نیروی فراوانی را از دست داده و دوباره به آغاز راه بازگشته ایم.
ب) بی اطلاعی از سابقه ی کار سبب می شود که آنچه در گذشته دیگران کرده اند مورد غفلت قرار گیرد و به دلیل همین ناآگاهی، به طور ناخواسته ازمون را دوباره بیازماییم، که طبعا چنین لغزشی نه پذیرفتنی است و نه معقول. مرور انچه در گذشته صورت گرفته مشخص می کند که در مسیری مشخص چه منازلی طی شده و کار را از چه نقطه ای باید پی گرفت.
ج) تجربه های مکتوب پیشین روشن می کند که برای حل مسائل مشابه چه روش ها و مجراهایی آزموده شده، کدام کامیاب تر بئوده است، و تا چه حد می توان نسبت به کسب اطلاعات اطمینان داشت. آگاهی نسبت به محدود بودن اطلاعات و امکانات سبب می شود که بتوان گستره ی موضوع را به گونه ای قابل پیگیری مشخص کرد.
توجه به این نکته ضروری است که منابعی که در این مرحله از کارمورد بررسی قرار می گیرد از لحاظ ماهیت با با منابع یکه برای اطلاعات مرتبط با نوشته و صورت بندی پیکره ی اصلی آن بع کار می رود متفاوت است. دراین گونه بررسی بیشتر مروری کلی برای تسلط بیشتر بر موضوع صورت می گیرد و ممکن است هیچ گونه یادداشت برداری انجام نشود.
یکی از عواملی که بیشتر شکست ها و ناکامی ها از آن ناشی می شود: «استبداد به رأی» و «خودمحوری» و «مشورت نکردن با دیگران» در مسائل مهم زندگی است. انسان در همه دوره های زندگی اش وقتی با مشکل مواجه می شود یا بر سر دو راهی قرار می گیرد، سخت به یاری دیگران، و رأی و نظر آنها نیازمند است.
بدون استفاده از تجارب دیگران، پیمودن مسیر زندگی و گذر از گردنه های آن سخت و دشوار است. پیشرفت علم و تکنولوژی، اکتشافات و اختراعات و نظریه پردازی در زمینه های مختلف، محصول هم اندیشی و تعامل و بهره گیری از ایده ها و تجربه های دیگران است.
اگر بنا بود هر فردی فقط به خود متکی باشد و هیچ گاه از نظرات، پیشنهادها و تجارب دیگران بهره نگیرد، مطمئنا بشر در مراحل اولیه و سطح بسیار ساده و ابتدایی به سر می برد. دستیابی به تجارب دیگران و استفاده از نظرات سازنده آنان از طریق مطالعه آثار، زندگی و الگوهای رفتاری، طرح سؤال و مشورت و نظرخواهی امکان پذیر است.
مشاوره با متخصصان از جمله مجراهای کسب آگاهی است که تقریبا در تمام مراحل کار ممکن است ضرورت یابد، اما در مرحله‌ی گزینش موضوع دلیل این مشاوره، ایجاد توانایی تصمیم گیری برای انتخاب موضوعی مناسب و مفید برای آغاز کار است.
