شاهکاری است که کار آموزان، که آرزوی استاد شدن را در سر می‌پرورانند، آن را ارائه می‌کنند. رساله سند نوشتاری است که می‌تواند به اشکال دیگر (عکس، صدا، ویدئو، سینما، نقاشی، مجسمه‌سازی و غیره) نیز ارائه شود. چه از جنبه سنتی به موضوع بپردازد، چه از جنبه مدرن با آماری، فنی را در زمینه‌ای مشخص بسط می‌دهد یا کار پژوهشی را در حيطه شناخت، اندیشه با تجزیه و تحلیل و ابداع پیش می‌برد. (رساله نویسی دکترای تخصصی)
فقط در علوم اجتماعی و انسانی و رشته‌های مشابه آن بدون در نظر گرفتن پایان‌نامه‌های علوم پایه پزشکی، داروسازی و غیره، تعداد پایان‌نامه‌های در حال تدوین (که موضوعشان ارائه شده است)چندین سال گذشته هزاران موضوع و پایان‌نامه‌های دفاع شده حدود هزاران موضوع در سال بوده است، کارآمدترین آن‌ها در رشته‌های حقوق، اقتصاد، تاریخ و ادبیات است. همچنین، رساله‌های مهمی در رشته‌های هنر، جغرافیا، مدیریت، زبان‌شناسی، فلسفه و روان‌شناسی نوشته شده است.
از آن جایی که نگارش هر پایان‌نامه دفاع شده‌ای در چارچوب دوره دکتری دانشگاهی چندین سال وقت می‌طلبد،که تقریباً داوطلبانه است می‌توان آن را معادل چند ده هزار سال کار رایگان حساب کرد. اغلب با شرایط کاری که نه فقط تأسف‌بار است، بلکه شرم‌آور نیز هست. اگر مرجع را کشورهای بزرگ صنعتی (آمریکا و کانادا) بدانیم، این آمار کشورهای جهان سوم را، که در حال توسعه نامیده می‌شوند، هم شامل می‌شود.
تدوین رساله نیازمند توانایی انجام کار پژوی است به‌طوری که کار پیشه‌وری فکری که روی نوشتار، آرشیو، کتاب و همچنین آمار، تحقیق میدانی، پژوهش، مشاهده اجتماعي، بررسی نمونه‌های جغرافیایی با کارنو گرافی انجام می‌شود و اثری را می‌آفریند.
اغلب رساله نظری را مقابل رساله‌های تجربی قرار می‌دهند. اما نباید کارهایی را که در حیطه تفسیر متون و یا دوباره خوانی و گاهی دوباره خوانی مجدد آرای نویسندگان است، در زمره کارهای “نظری” پذیرفت. همچنین، نباید مجموعه‌هایی را که حاصل جمع‌آوری کم‌وبیش منظم اطلاعات واقعی موضوعی هستند تجربی انگاشت، انگاشت. هردوی این موارد مسلماً به تنظیم رساله‌هایی پر از خطا، بی‌محتوا یا بد منجر می‌شوند.
رساله با پژوهش خوب توازن درستی بین کار نظری و تجربی برقرار می‌کند.
بدون پرسش‌گری هیچ پژوهشی وجود ندارد. بدون برنامه ذهنی، بدون ابزارهای ایده آل، بدون تفکر نظری و بدون شناخت خوب از رهیافت‌های متفاوت و تفاسیر مختلف نظری که قبلاً ایجاد شده‌اند و بدون اندیشه انتقادی درباره این تفسیرها هیچ پرسش‌گری موشکافانه‌ای وجود ندارد.
به این دلیل است که بعد از تأکید بر اهمیت انتخاب هم موضوع و هم استاد راهنما بر اهمیت پروپوزال تأکید کرده، موارد زیر را از هم متمایز می‌شود:
بدون اتخاذ یک شیوه و روش مشخص، پژوهشی در کار نیست. در اینجا نیز کار تحقيق مانند کار پیشه ور است و باید شیوه‌ای برای تفکر نظری وجود داشته باشد، مشابه آنچه در کار میدانی (تحقیق و پژوهش درباره یک واقعیت اجتماعی) لازم است و همان‌طور که برای کار روی مطالب خام (آمار، آرشیو، متون و گفتار) لازم است و نیز همان‌طور که باید استفاده از رایانه را بلد بود.
همچنین، باید در حوزه‌ای که روی آن کار می‌شود به خوبی مسلط بود: ادبیات، فلسفه، تاریخ یا حقوق، جغرافیا با اقتصادی علوم سیاسی، جامعه‌شناسی با انسان‌شناسی، بالاخره، برای هر مرحله کار پژوهشی باید شیوه‌های مناسبی را در نظر گرفت، اکتشاف، سند پردازی، به خصوص پژوهش و نگارش بدون کار کردن پژوهش هم وجود ندارد و باید گفت بدون کار کردن در سطحی خاص و باکیفیتی خاص کاری انجام نمی‌شود.
اگر شایستگی و انگیزه یک پژوهشگر را نداریم درگیر شدن در تدوین رساله کار اشتباهی خواهد بود و اگر دلایل ژرف و جدی برای شروع و انجام بهینه این کار نداریم و اگر قبلاً تدوین مناسبی، به ویژه در چارچوب پایان‌نامه کارشناسی ارشد، انجام نداده‌ایم.درآخر باید گفت رساله‌نویسی برای کسانی که آن را در پیش می‌گیرند، کاری بسیار سنگین است و این چنین است که ارزش رساله تنها به کاری انجام شده است بستگی ندارد. رساله بهتر کار بیش‌تر می‌طلبد.
