عنوان تحقیق (Research Topic) به عنوان تابلو بیلبوردی برای مقاله شما محسوب می شود و مخاطب با یک نگاه کلی به عنوان تحقیق شما می تواند ایده و کلیات مطالب موجود در آن را حدس بزند. عنوان خوب علاوه بر ایجاد جذابیت برای مخاطب می تواند به درستی اهداف و رویکرد پژوهش شما را به مخاطب معرفی کند. البته روش دیگری در ارائه عنوان تحقیق توسط برخی از پژوهشگران وجود دارد که استفاده از آن توصیه نمی شود. در این روش شخص پژوهشگر سعی می کند با ظرافت بسیار زیاد عنوان تحقیق را به صورتی ابهام آمیز مطرح کند تا مخاطب نسبت به مطالعه بیشتر تحقیق کنجکاو شده و محتوای پژوهش را به طور کامل مورد بررسی قرار دهد. البته استفاده از این روش به این علت توصیه نمیشود که ممکن است خواننده را سردرگم کرده و بعد از مطالعه کامل مقاله متوجه شود نمی تواند پاسخ سوالاتش را در تحقیق شما بیابد و در نهایت دید منفی به محتوای کار شما پیدا خواهد کرد. برای درک بهتر این دو روش در فرآیند انتخاب موضوع سعی میکنید مفاهیم آن را با ذکر چند مثال برای شما بیان کنیم.

با توجه به اینکه در سال 2020 مقالات مرتبط به موضوع COVID-19 از شانس بالاتری برای پذیرش و چاپ برخوردار هستند، فرض کنید که شما قصد دارید برای بهبود رزومه خودتان یک مقاله در زمینه بیماری COVID-19 نگارش کنید. چنانچه از روش اول برای انتخاب موضوع استفاده کنید، عنوان تحقیق شما دقیقا نشان دهنده محتوا، اهداف و رویکرد پژوهشی شما بوده و به عبارتی همان تابلو بیلبورد مقاله شما است. پس عنوان تحقیق می بایست کاملا شفاف و در عین حال جامع و دقیق باشد. عنوان تحقیق “تاثیر بیماری COVID-19 بر میزان افسردگی کارکنان ادارات دولتی: مطالعه موردی اداره ثبت احوال استان تهران” یک موضوع شفاف و دقیق است که مخاطب با یک نگاه کلی دقیقا متوجه می شود شخص پژوهشگر به دنبال بررسی چه موضوع و چه فاکتورهایی است. (1) چه چیزی قرار است سنجیده شود؟ تاثیر بیماری کرونا بر میزان افسردگی کارکنان ادارات دولتی. (2) این مطالعه کجا انجام شده است؟ اداره ثبت احوال استان تهران. (3) چه ارتباطی بین فاکتورها وجود ندارد؟ ارتباط از نوع علت و معلولی و متغیر مستقل و وابسته است. از طرف دیگر ممکن است شما روش دوم را برای انتخاب عنوان تحقیق برگزینید. در این روش یک ابهام کوچک در عنوان تحقیق ایجاد می شود که موجب کنجکاوی مخاطب خواهد شد. عنوان تحقیق “بیماری COVID-19 و افسردگی در سازمان های دولتی” یک موضوع جذاب است که تا حدی مبهم و پیچیده می باشد و مخاطب را به خود جذب می کند. (1) چه چیزی قرار است سنجیده شود؟ مشخص نیست! فقط میدانیم که مرتبط به بیماری کرونا ویروس و افسردگی است. (2) این مطالعه در کجا انجام شده است؟ نمیدانیم! اطلاعاتی وجود ندارد. (3) چه ارتباطی بین فاکتورها وجود دارد؟ نمیدانیم کدام فاکتور مستقل و کدامیک وابسته است. بنابراین انتخاب عنوان تحقیق یکی از مهمترین و ابتدایی ترین فرآیند ها برای شروع مقاله است که می تواند در همان ابتدای کار تاثیر مثبت یا منفی بر خواننده ایجاد کند. حال که با اهمیت انتخاب عنوان تحقیق آشنا شدید و میدانید که انتخاب موضوع تا چه اندازه می تواند در نظر مخاطب تاثیر داشته باشد نوبت به آن رسیده است که شما را با چند راهکار مناسب در همین راستا آشنا کنیم.

انتخاب موضوع تحقیق پیش از آنکه یک مرحله در فرآیند مقاله نویسی باشد یک مهارت است. مهارتی که بسیاری از پژوهشگران با چند و چون آن آشنایی ندارند. برای انتخاب عنوان تحقیق چند نکته را در نظر داشته باشید

استفاده از طوفان فکری (Brain storm) برای گرفتن ایده: طوفان فکری یک تکنیک تصمیم گیری و نتیجه گیری است که با مطرح کردن ایده های مختلف در یک حوزه علمی به صورت مرحله ای به نتیجه نهایی می رسیم. سعی کنید با مطرح کردن ایده های مختلف در حوزه مورد علاقه تان به صورت مرحله ای به نتیجه مطلوب دست پیدا کنید.

1. انتخاب عنوانی کاملا شفاف و قابل فهم: در زمان انتخاب موضوع تحقیق سعی کنید از دید مخاطب به پژوهش نگاه کنید. شاید شما به عنوان پژوهشگر با مفاهیم و واژگان تخصصی رشته خودتان آشنایی داشته باشید اما باید این موضوع را در نظر بگیرید که ممکن است مخاطبان پژوهش شما اشخاص عادی در جامعه باشند. بنابراین از دید یک مخاطب عامی موضوع انتخابی خود را مورد بررسی قرار دهید و سعی کنید تا جای ممکن آن را شفاف و قابل فهم کنید.
2. عملی بودن و در دسترس بودن: همواره سعی کنید موضوعی را انتخاب کنید که قابل اجرا بوده و ابزار سنجش و ارزیابی آن در دسترس باشد. مثال قبل در مورد بیماری COVID-19 را در نظر بگیرید، اگر شما بخواهید یک تحقیق با موضوع “تاثیر واکسن های تولید شده COVID-19 بر رفتار پیشگیرانه کارکنان در ادارات دولتی” را بسنجید، این موضوع یک عنوان تحقیق عملی و در دسترس نیست. با توجه به اینکه شما در ابتدای سال 2020 هستید و تاکنون هیچگونه واکسنی به تولید انبوه برای این بیماری نرسیده است، بنابراین سنجش این تحقیق عملی نبوده و اطلاعات و داده های موثق در دسترس نیست. سعی کنید پژوهشی را انتخاب کنید که سنجش آن آسان بوده و ابزارهای آن به وفور در قالب داده های کتابخانه ای و آنلاین در دسترس است.
3. انتخاب عنوان مورد علاقه: شاید این مورد خیلی واضح به نظر برسد اما بسیاری از اساتید بر این موضوع تاکید دارند و از دانشجویان میخواهند که موضوعات مورد علاقه شان را ارائه کنند. علاقه داشتن به موضوع تحقیق موجب می شود که پژوهشگر در زمان انجام مقاله یا پایان نامه دچار خستگی و بی انگیزگی نشود و تمامی مراحل برای وی جنبه تفریحی و هیجان انگیز داشته باشد.

می توان گفت پیشنهاد موضوع در پروپوزال نویسی مهمترین مسئله ایست که از ابتدا باید توجه ویژه ای به آن شود. همانطور که در بخش مقاله نویسی و نگارش پایان نامه هم اشاره کردیم. انتخاب موضوع تحقیق باید غیرتکراری و جدید باشد، بدین معنا که در صورت عدم وجود خلاقیت و نوآوری در موضوع، هزینه و زمان زیادی صرف پروژه شده و دستاوردهای تکراری و بدون کاربرد تولید خواهد شد. بنابراین پیش از شروع و یا انجام پایان نامه یا یک مقاله علمی سعی کنید موضوع انتخابی خودتان را از جهت میزان نوآوری و جدید بودن مورد بررسی قرار دهید و یا از نظرات اساتید استفاده نمایید. این موضوع خصوصا برای رساله دکتری از اهمیت بالایی برخوردار است و در صورتی که موضوع و ماهیت تحقیق نوآوری یا Novelty نداشته باشد، پروژه شما قطعا توسط اساتید ریجکت خواهد شد. اما از نظر فنی ویژگی های اصلی یک موضوع خوب و جذاب عبارتند از:

• تمرکز بر روی اهداف پژوهش به طوری که خواننده با بررسی عنوان می تواند به کلیات تحقیق آگاهی یابد
• عدم استفاده از کلمات اختصاری در عنوان تحقیق
• استفاده از کلماتی جذاب در عنوان تحقیق بطوری که حس کنجکاوی و علاقه مخاطب را برای مطالعه برانگیزد
• وجود کلیدواژه های متن مقاله در عنوان تحقیق که میتواند ارتباط قوی بین عنوان و محتوا ایجاد کند
• مشخص کننده روابط بین تحقیق بوده و تاثیر فاکتورهای مستقل و وابسته را بیان می کند
• تعداد کلمات آن محدود به 10-15 واژه و ترکیبی از کلیدواژه های پژوهش است
• از کلماتی مانند “مطالعه ای از ….” “تحلیلی از…..” و غیره تا حد امکان استفاده نکنید
• عنوان هم می تواند در قالب یک عبارت مطرح شود و هم در قالب یک جمله سوالی
  

  ---

یکی از کمبودهای موجود در کشور در زمینه مقاله نویسی، پایان نامه و یا رساله دکتری وجود یک سامانه متمرکز و یکپارچه است که از طریق آن بتوان می زان منحصر به فرد بودن، خلاقیت و جدید بودن یک موضوع را پیش از انجام پژوهش مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. بدین منظور هر پژوهشی که در کشور انجام میگیرد با عنوان و چکیده در این پایگاه بارگزاری شده و محققان پیش از انجام پایان نامه و یا تز دکتری می توانند وارد این سایت شده و موضوع انتخابی خودشان را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند. در حال حاضر پایگاه اطلاعاتی گنج از زیرمجموعه های ایرانداک و پایگاه علمی سیویلیکا به طور مختصر این امکان را برای پژوهشگران ایجاد کرده اند تا از طریق جستجوی کلیدواژه ها بتوانند به موضوعات مرتبط با کار خودشان دسترسی داشته باشند. این فرآیند به پژوهشگران کمک می کند تا از دوباره کاری، صرف هزینه و زمان زیاد تا حد زیادی جلوگیری به عمل آید.

چگونه برای یافتن یک موضوع جدید جستجو را آغاز کنیم؟

• پس از بررسی مقالات مرتبط به موضوع مورد نظرتان اقدام به ایده پردازی و طرح عناوین جدید کنید.
• انتخاب واژگان کلیدی یکی دیگر از موارد مهم در فرآیند انتخاب عنوان تحقیق است که در زمان انتخاب آنها می بایست تطابق بین متن و عنوان را در نظر بگیرید
• مقالات به روز و جدید در حوزه تخصصی خودتان را بررسی کنید و در بخش پیشنهادات مقاله به دنبال ایده های جدید یا پیشنهاد موضوع بگردید
• جستجوی خودتان را با کلید واژه انجام دهید و هیچگاه عبارت یا جمله را سرچ نکنید
• خودتان را محدود به یک یا دو کلید واژه نکنید و سعی کنید در زمان جستجو از کلمات هم خانواده یا مترادف نیز کمک بگیرید
• پیش از سرچ کرده سعی کنید موضوع مورد نظرتان را با استاد مطرح کنید تا از هرگونه دوباره کاری جلوگیری کنید.
  

  ---

به چه سامانه ها و پایگاه هایی برای جستجو (با اطمینان خاطر از نتیجه مطلوب و قابل استناد بودن) به عنوان ملاک و معیار صحت و سلامت و عدم تکرار و ارزشمندی موضوع و عنوان تحقیق، مراجعه کنیم؟

پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران (ایرانداک)