رساله یا پایان‌نامه (Thesis) یک گونه از متون علمی است که دانشجویان در پایان دوره‌های تحصیلی خود، مانند مقطع کارشناسی، ارشد یا دکتری، برای نهایت اثبات مهارت‌ها و دانش‌های خود، ارائه می‌دهند. این متون برای ارتقاء دانش و توانایی‌های علمی و پژوهشی دانشجوان تدوین می‌شوند و عموماً شامل تحقیق، تحلیل داده‌ها، و ارائه نتایج است.
معمولاً، رساله‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
مقدمه: شامل معرفی مسئله، اهمیت تحقیق، و هدف تحقیق.
مرور ادبیات: معرفی و بررسی تحقیقات قبلی و مفهومی که تحقیقات جدید بر آن استوار می‌شوند.
روش‌شناسی: توضیح دقیقی از روش‌های تحقیقی و روش‌هایی که برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها استفاده شده‌اند.
نتایج: ارائه و تحلیل نتایج به دست آمده از تحقیقات.
بحث و نتیجه‌گیری: تفسیر نتایج، ارتباط آنها با مقدمه و مرور ادبیات، و ارائه پیشنهادات برای تحقیقات آتی.
منابع و مراجع: فهرستی از تمامی منابعی که در تحقیق استفاده شده‌اند.
رساله به عنوان یکی از مراحل مهم در پیشرفت علمی و تحقیقاتی به شمار می‌آید و توانایی دانشجو در تحقیق، تحلیل داده‌ها، و ارائه نتایج را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
رساله دکترا یا رساله دکتری، که به آن پایان‌نامه دکتری نیز گفته می‌شود، شرح تفصیلی و مستند تحقیقات اصلی دانشجو در یک زمینه خاص علمی است. این رساله به عنوان مدرک نهایی برای اخذ مدرک دکترا در اکثر رشته‌های تحصیلی ارائه می‌شود.
هدف از رساله دکترا نشان دادن تسلط دانشجو بر دانش و مهارت‌های لازم برای انجام تحقیقات مستقل در یک حوزه تخصصی است. این رساله باید شامل موارد زیر باشد:
طرح تحقیق: این بخش باید به وضوح موضوع تحقیق، سوالات پژوهشی، فرضیه‌ها و روش‌های مورد استفاده را بیان کند.
بررسی ادبیات: این بخش باید به بررسی تحقیقات قبلی مرتبط با موضوع مورد بحث بپردازد و سهم تحقیق دانشجو را در این زمینه مشخص کند.
روش‌شناسی: این بخش باید به تفصیل روش‌های جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها را شرح دهد.
یافته‌ها: این بخش باید نتایج تحقیق را به طور واضح و دقیق ارائه دهد.
بحث: این بخش باید به تفسیر یافته‌ها، ارتباط آنها با تحقیقات قبلی و پیامدهای آنها برای دانش و عمل بپردازد.
نتیجه‌گیری: این بخش باید خلاصه‌ای از یافته‌های کلیدی تحقیق و پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده ارائه دهد.
نوشتن رساله دکترا فرآیندی طولانی و چالش‌برانگیز است که به زمان، تلاش و تعهد قابل توجهی از سوی دانشجو نیاز دارد. با این حال، این فرآیند می‌تواند بسیار ارزشمند باشد و به دانشجو کمک کند تا به یک محقق مستقل و صاحب‌نظر در حوزه تخصصی خود تبدیل شود.
در اینجا چند نکته اضافی در مورد رساله دکترا آورده شده است:
طول رساله دکترا: طول رساله دکترا بسته به رشته تحصیلی و دانشگاه متفاوت است. با این حال، به طور کلی، رساله دکترا باید بین 200 تا 500 صفحه باشد.
ساختار رساله دکترا: ساختار رساله دکترا باید با دستورالعمل‌های ارائه شده توسط دانشگاه مطابقت داشته باشد.
راهنمایی رساله دکترا: دانشجویان دکترا معمولاً توسط یک یا چند استاد راهنما در نوشتن رساله خود راهنمایی می‌شوند.
ارزیابی رساله دکترا: رساله دکترا توسط یک هیئت داوران متشکل از اساتید متخصص در این زمینه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
